Bij een zangsessie is het van belang dat degene die opneemt alles in het werk stelt om het steeds veranderende geluid van de vocalist én de mix van de instrumenten aan te passen. Dat kan het verschil maken tussen een take die 'okay' is en eentje die briljant is. In dit artikel lees je wat daar allemaal bij komt kijken.
De koptelefoonmix
Hoewel bij het opnemen van een band elke muzikant meestal z’n eigen koptelefoonmix moet hebben, is het bij een overdubsessie meestal beter om de ‘mainmix’ naar de koptelefoon te sturen. Als engineer luister je naar dezelfde balans als de muzikant en kun je deze continu aanpassen, al naar gelang de muziek daar om vraagt. Hoewel er tegenwoordig mooie kastjes in de handel zijn waarop muzikanten hun eigen mix kunnen maken, werkt dit in mijn ervaring alleen optimaal voor de meer technisch-georiënteerde muzikanten. Met muzikanten die niet gewend zijn aan techniek heb ik meer dan eens meegemaakt dat ze onder hun kunnen presteerden vanwege een slechte koptelefoonmix. Of erger nog, dat een sessie volledig vastliep, naar achteraf bleek door een verkeerde balans op de koptelefoon. Niet zelden staan belangrijke ingrediënten als clicktrack, galm of het ritme veel te hard, of juist te zacht. Door de muzikant zoveel mogelijk taken uit handen te nemen kan deze zich volledig focussen op de muziek, en een topprestatie leveren.
Een klein nadeel van de mainmix-to-headset-methode is dat de muzikant soms monitorwensen heeft die het voor de producer lastiger maken om de partij goed te beoordelen. Bijvoorbeeld, als de muzikant zichzelf harder wil horen dan in de mix gewenst is. Maar dat nadeel staat in geen verhouding tot het hogere doel: het vastleggen van de best mogelijke take.
Een ander punt om bij het maken van de monitormix rekening mee te houden is dat ingewikkelde arrangementen op koptelefoon lastig zijn te overzien; als muzikant heb je daar minder houvast aan. Maak een ingewikkeld arrangement daarom overzichtelijker door de niet-essentiële partijen zachter (of uit) te zetten. En tenslotte: hoewel vocalisten vanwege zuiverheid zich graag richten op akkoordinstrumenten (zoals gitaren en keyboards), is het in mijn ervaring vaak belangrijker om ritmische instrumenten een extra zetje te geven, zodat de muzikant optimaal kan timen.
De AKG C12 is waarschijnlijk de beroemdste zangmicrofoon ooit. Deze condensatormic werd gebruikt door onder anderen Frank Sinatra, Prince, Tom Petty en Alanis Morisette.
Hoe hard moet de muzikant in de koptelefoonmix?
Door een muzikant bewust harder of zachter op de koptelefoon te zetten, kun je de performance sturen. Als een vocalist een couplet met een zachte intentie moet zingen, zet je de stem relatief hard in de balans. Doordat de vocalist zichzelf hard terughoort, zal zij/hij vanzelf zachter gaan zingen. In een refrein, waar de vocalist alles moet geven, forceer je die intensiteit door de zang juist zachter in de mix te zetten. Volumeverschillen van slechts 1-2dB kunnen al het verschil maken.
Bij het opnemen van backingvocals luistert de mix ook nauw: teveel volume van de al opgenomen backingvocalsporen kan ervoor zorgen dat de vocalisten te weinig worden uitgedaagd. Naarmate het aantal sporen toeneemt wordt de timing slordig en verliezen de vocalisten power. Met als gevolg: onstrakke backingvocals die te weinig puntig zijn. Een goede oplossing is om de al opgenomen koorsporen uit te zetten. Hoewel je nu niet direct kunt beoordelen hoe het koor samen klinkt, is de kans groot dat dit goed zal zijn als je bij opname elk individueel spoor goed blijft controleren op timing en intonatie (eh, wanneer zou je dat eigenlijk niet willen?).
”Het hoogste doel is het vastleggen van de best mogelijke performance”
Beyer DT990 open koptelefoon
Welk type koptelefoon is geschikt?
Hoewel open koptelefoons over het algemeen een wat mooier geluid geven, is bij opname een gesloten koptelefoon in het voordeel. Met een gesloten type zal het koptelefoongeluid namelijk minder lekken in de microfoon. Bij zachte zang of akoestisch gitaar kan overspraak problematisch zijn, zeker als de muzikant inspeelt met een clicktrack. Is de click eenmaal hoorbaar op de opname, dan krijg je deze er nooit meer vanaf. Het geluid van een gesloten koptelefoon is vaak iets minder mooi, maar geeft wel meer controle. Wel zo prettig als de drummer naast je zo ongeveer z’n vellen kapotslaat.
Sennheiser HD25 gesloten koptelefoon
Intonatie
Soms kan het voor een vocalist lastig zijn om goed te intoneren. Een goede oplossing is dan om één schelp van de koptelefoon af te zetten. Aangezien je nu de helft minder ‘decor’ hebt, en daardoor lastiger maat kunt houden, moeten de ritmische instrumenten al snel harder in de mix. Een vervelend bij-effect van een loshangende schelp is dat er nu geluid lekt in de microfoon. Gelukkig kun je bij veel professionele koptelefoons een van de draadjes loskoppelen zodat de loshangende schelp in ieder geval geen overspraak meer veroorzaakt. Is het niet mogelijk om een draadje los te koppelen, zet dan de loze schelp schuin op het achterhoofd, zodat hij afgesloten is.
Koptelefoonvolume beïnvloedt intonatie
Probeer als muzikant te wennen aan veilige koptelefoonvolumes. Niet alleen voorkom je daarmee gehoorschade, ook zul je minder moe worden. Studiosessies duren soms lang (…). Een ander nadeel van een hoog volumes is dat het je waarneming van toonhoogte beïnvloedt. Bij een hoger volume denken je hersenen namelijk dat je hoog intoneert. Als reactie hierop ga je láger intoneren. Het resultaat is consequent te laag geïntoneerde zang (of slidegitaar)! Hoor je een muzikant continu te laag intoneren, dan moeten dus alle alarmbellen gaan rinkelen. Met een lager koptelefoonvolume is het probleem waarschijnlijk snel opgelost.
Mag er een beetje galm op de stem?
Ja natuurlijk! Muzikanten vinden het meestal prettig om hun instrument met galm te horen. Hoewel het effect aan ‘de andere kant van het glas’ niet altijd gewenst is, stel je alles in het werk om de muzikant tot de beste performance te brengen. En als daar dan een beetje galm bij hoort... Dat gezegd hebbende: met galm verbloem je details en 'verwen' je de muzikant. Gebruik daarom zo min mogelijk.
Belangrijk: gebruik galm niet als insert op het op te nemen spoor, anders neemt de latency toe. Met galm via een aux heb je daar geen last van. Dat de galm in zo’n setup een paar milliseconden later komt, maakt voor een effect als galm natuurlijk niet uit.
Tot slot
Overdubben is een inspannende bezigheid, zeker als het om zang gaat. In de eerste plaats voor de muzikant, die alles uit de kast zal willen (en moeten) trekken voor de beste take ooit. Maar zeker ook voor degene die opneemt. Alleen als de mix continu wordt bijgeschoven, het microfoonvolume wordt bewaakt en de juiste hoeveelheid effect wordt toegevoegd, zal het resultaat optimaal zijn. Van de engineer vergt dat een pro-actieve houding, anticipatie en empathie. Tijdens het opnemen vraag je je continu af: hoe kan het beter?
In het boek 'Muziekproductie - Opnemen, Mixen en Masteren' vind je info over het compileren en dubbelen van zang, en de verschillende strategieën waarmee je een opname aan kunt vliegen. Bestel het boek nu hier!
Dit is het laatste artikel in een serie van drie. Zie ook:
Deel I: 5 tips voor een betere zangopname
Deel II: Gain, compressie en effecten
