Gaan bij het opnemen de rode clipindicators aan, dan weet je dat er vervorming ontstaat. Bij flinke overloads ontstaat er een lelijke rafelrand op het geluid, bij subtiele overloads gaat het ten koste van de transiënten (attacks). En digitale informatie die je aan de bovenkant kwijtraakt, krijg je nooit meer terug.
Nu is vervorming bij opname nog gemakkelijk te voorkomen: namelijk door het gainknopje op je audio-interface zover terug te draaien tot de meters niet meer rood uitslaan. In de mix ligt het wat ingewikkelder, het signaal passeert immers nogal wat stations voordat het in de mixbus terechtkomt.
Hoe voorkom je vervorming in de mix, waar moet je op letten en wat is 'gainstaging' eigenlijk?
Vervorming in het kanaal
In het kanaal gaat een signaal altijd van boven naar beneden. Het gaat eerst door de bovenste plugin, dan naar de plugins eronder, en als laatste naar de fader. Versterkt een van de plugins het signaal, dan kan er in een volgende plugin vervorming ontstaan. Zeker als het om vintage plugins gaat. Die zijn immers juist gemaakt om te vervormen en reageren vaak heel gevoelig op het exacte signaalniveau dat ze aangeboden krijgen.
Om ongewenste vervorming te voorkomen is het een goed gebruik om het uitgangsvolume van de plugin zover terug te draaien, totdat het signaal mét effect gehoormatig hetzelfde volume heeft als het signaal zónder effect. 'Unity Gain' noemen we dat. Door unity gain te werken voorkom je niet alleen vervorming, ook kun je nu eerlijk vergelijken of de versie met plugin wel echt beter is. Normaalgesproken vinden we immers een harder geluid beter klinken dan een zachter geluid.
Meters
In Logic laten de meters standaard niet zien of een kanaal vervormt, ze geven namelijk het niveau weer na de fader (Post-Fader). Hoe verder je de fader terugtrekt, hoe minder de meter zal uitslaan. Aan deze weergave heb je in feite weinig; een mix maak je met je oren, en niet op basis van een meter. Nuttiger is het om te zien hoe hoog het niveau van het signaal is voordat het naar de fader toegaat (Pre-Fader). Hoe doe je dat?
Stap 1. Maak de ‘Pre Fader Metering’-knop zichtbaar in de 'Controlbar'. Klik hiervoor op het blauwe driehoekje rechts naast de aanduiding voor maatsoort (4/4) en kies ‘Customize Controlbar & Display’.
Stap 2. Zet 'Pre Fader Metering' aan (knop wordt groen). In de mixer zie je nu dat de meters links naast de faders komen te staan in plaats van rechts.
Pre Fader Metering in Logic
Zie je tijdens het mixen overloads, dan weet je dat het niveau in een van de plugins te hoog is opgelopen.
Pre-Fader Metering in Logic is een globale preference. Heb je het eenmaal aangezet, dan blijft het voor toekomstige projecten ook zo staan. In Pro Tools geven de meters standaard het Pre Fader-signaal weer. Live heeft geen Pre-Fader weergave, door de fader tijdelijk op 0 dB te zetten kun je controleren hoe hard het signaal het kanaal uitkomt.
Tip Soms zijn sporen zo hard opgenomen dat het kanaal bij de minste of geringste bewerking in een plugin in de vervorming schiet. In zo'n geval is het handig om de audio zachter het kanaal binnen te laten komen door het volume met 'Region Gain' (Logic) of 'Clip Gain' (Pro Tools en Live) terug te nemen. Zodoende houd je in het kanaal voldoende headroom (marge) over om met plugins aan de slag te gaan.
Logic: Region Gain
Pro Tools: Clip Gain
Hoge volumes zijn onhandig bij het mixen
Gelukkig hebben zowel individuele kanalen en reguliere plugins een enorme marge voordat er vervorming ontstaat. Dat komt doordat het signaal in de mixer een tijdelijke upgrade krijgt van 24 (of 16) bit naar 64 bit. Zolang je geen vintage plugins gebruikt, zal een overload hier of daar dan ook niet snel tot problemen leiden. Toch kleeft er een groot praktisch nadeel aan hoge volumes: faders komen namelijk onhandig laag te staan. Mocht je er in de eindfase van de mix achter komen dat de zang eigenlijk 1 dB harder moet, dan is dat een stuk handiger te doen met een fader die op 0 dB staat dan met een fader die op -27 staat! Faders zijn namelijk zo gemaakt dat ze hun fijnste resolutie rond 0 dB hebben. Zolang je daar in de buurt blijft, mix je dus comfortabeler én preciezer.
Vervorming in de mixbus
De Mixbus (Stereo-Out of Master) heeft niet de marge die individuele kanalen wel hebben. Mocht er zich in de mix een overload van een halve dB voordoen, dan betekent dit dat de mooie ronde golfvorm van het mixsignaal wordt afgevlakt. Transiënten zijn dan niet meer intact, attacks worden slapper. Digitale informatie die aan de bovenkant verloren gaat, krijg je nooit meer terug. Dat is best zonde voor een mix waar je lang aan hebt gewerkt (...).
Geclipte waveform in een master
Om de clipindicators uit te laten gaan kun je nu de masterfader terugtrekken, en in principe een vervormingsvrije bounce maken. Toch is dit niet fraai, want door de masterfader terug te trekken, beperk je de resolutie van de mix. Er vindt dan een grovere digitale afronding plaats. Ook is er een praktisch nadeel, want zet je een compressor of limiter op de mix, dan zal deze direct beginnen te werken, zelfs al staat de threshold nog maximaal. 'Ok', zul je zeggen, 'dan zet ik toch gewoon een gainplugin voor de compressor?'. Hoewel dit inderdaad het compressieprobleem oplost, is er nu toch een situatie ontstaan waarbij je in het ene stadium het niveau te hoog hebt laten oplopen, en daar in het volgende stadium last van hebt.
"Bij overloads in de mix trek je alle faders zóver terug, totdat de rode lampjes in de mixbus uitgaan"
Het mooiste is om de mix op een veilig niveau te beginnen, de masterfader op 0 dB te laten staan, en te zorgen dat je voldoende headroom overhoudt om individuele instrumenten een aantal keren op te schuiven. Heb je toch overloads in de mix? Pak dan alle faders tegelijk beet en trek ze zóver terug, tot de rode lampjes in de mixbus uitgaan. Let erop dat je niet de effecten meeneemt (Auxen in Logic en Pro Tools, 'Returns' in Live). In het geval van Aux-instrumentgroepen (Pro Tools), Trackstacks (Logic) of Groups (in Live) trek je alleen de Aux/Group-masters terug en niet de individuele kanalen. Het 'managen' van volumes in de mixer noemen we gainstaging.
Tot slot
Pre Fader Metering, overloads, en unity gain zijn misschien niet de meest funky onderwerpen als het om muziekproductie gaat. Tegelijkertijd zijn ze essentieel om tot een professionele mix en een goed geluid te komen. Weet dat professionals heel precies zijn met gainstaging. Wie per sé digitale vervorming wil toepassen, kan beter een dedicated plugin gebruiken, dan heb je in ieder geval nog de keuze voor meer of minder van het effect.
