Het is inmiddels geen geheim meer dat je met de beroemde EQ's van Pultec, Neve, API en SSL een unieke kwaliteit aan het gemiddelde instrument kunt toevoegen. Met een vleugje vintage-hoog ontstaat er vaak een prachtige openheid en glans en met wat extra laag kun je instrumenten als bas en kick ook echt gaan voelen in plaats van horen. Maar er zit een addertje onder het gras. Vintage-EQ's zijn vaak heel gevoelig voor de hoeveelheid signaal die je instuurt. Is die te laag, dan komt de EQ minder tot bloei en maak je te weinig gebruik van de mooie toon waar deze EQ's nu juist om bekend staan. Stuur je juist teveel in, dan kan er onbedoeld vervorming ontstaan, waardoor het geluid van belangrijke instrumenten als zang, gitaar of snare gemeen wordt. Op die manier bereik je dus het tegenovergestelde van 'warm' en 'dik'! Hoe zit dat precies? Om daar achter te komen nam muziekproductie.com een kijkje onder de motorkap bij populaire vintage-EQ plugins van Waves, Universal Audio, Softube en andere merken.
De test
In de test kreeg iedere plugin een pure 100 Hz sinustoon voor z'n kiezen. Door vervolgens op verschillende volumes een plaatje van het spectrum af te drukken zie je duidelijk welke boventonen de plugin precies produceert. Hoewel de harmonischen soms zacht lijken, kunnen ze een factor worden zodra je verderop in de mix met compressie en distortion aan de slag gaat.
Gezien het enorme aanbod van vintage-EQ plugins was het onmogelijk ze allemaal te testen, maar de populairste EQ's van leidende merken als Universal Audio en Waves zitten er in ieder geval bij. Daaraan toegevoegd zijn een aantal andere interessante EQ's: Analog Obession 'Rare' (gratis), Apple 'Vintage EQ' en 'Console EQ' (standaard in Logic Pro), Soundtoys 'Sie-Q' (model van de beroemde Siemens W295b) en Universal Audio 'Manley Massive Passive' (een masteringklassieker).
Spoiler: geen enkele vintage-EQ reageert hetzelfde op ingangsvolume. Sommige plugins produceren op een 'normaal' niveau ook een 'normale' hoeveelheid vervorming. Maar stuur je 1 dB harder in, dan gaan ze ineens lelijk over hun nek. Andere plugins produceren een min of meer statisch boventonenspectrum, onafhankelijk van het ingangsniveau. Geheel onverwacht zijn er plugins die meer vervormen bij een zachter ingangssignaal en tenslotte zijn er ook die het signaal in het geheel niet kleuren (misschien moeten we ze schrappen uit de heilige orde der vintage-EQ's).
Waves PuigTec EQP1A & MEQ5
Deze populaire Pultec-klonen blijken beiden hetzelfde te vervormen. Op signaalniveaus tot 0 dB (eerste plaatje) neemt de hoeveelheid vervorming evenredig toe met het niveau dat je instuurt, daarboven vlakt de toename wat af. Opvallend is de hoeveelheid vervorming in het hoogmid; in vergelijking met andere Pultec-klonen klinken deze EQ's dus wat pittiger/aansprekender. Pas bij +24 dB (!) gaat het signaal kapot (zie ook de tabel onderaan het artikel). Concluderend: de hoeveelheid signaal die in deze Pultecs stopt heeft nauwelijks gevolgen voor de hoeveelheid vervorming, en is altijd flink te noemen. Hoge volumes zijn voor de PuigTecs geen enkel probleem.
Universal Audio Pultec EQP-1A Legacy
Deze plugin vervormt het geluid niet; je kunt 'm dus veilig gebruiken op elk signaalniveau. Hetzelfde geldt overigens voor andere 'Legacy plugins' van Universal Audio, zoals de Helios Type 69.
Universal Audio Pultec EQP-1A
Afgezien van het tophoog voegt de dure UAD Pultec op -10 dB een stuk minder boventonen aan het geluid toe dan de PuigTec. Verhoog je het niveau naar 0 dB dan zien we ineens een stuk meer activiteit, met name in de middenfrequenties. Tussen 0 en +6 dB nemen de boventonen verder toe en bij +7 dB slaat de mooie vervorming om in digitaal clippen. In tegenstelling tot de PuigTecs loont het bij deze plugin dus om heel precies het ingansniveau in te stellen. En voor wie wel eens met hoge levels in de mixer werkt is het dus regelrecht oppassen geblazen met deze Pultec!
Universal Audio Pultec MEQ-5
Niet geheel onverwacht is het vervormingsspectrum van de MEQ-5 vergelijkbaar met de EQP-1A. Wel zorgt hij voor wat meer mojo dan de EQP-1A. En op detailniveau is er nog een verschil: bij de EQP-1A is de derde harmonische (300 Hz) het belangrijkst, bij de MEQ-5 is het de tweede (200 Hz). Oneven harmonischen (3e, 5e, 7e etc.) klinken overigens wranger en vallen eerder op, even harmonischen (2e, 4e, 6e etc.) klinken warmer/dikker. Ze zijn vaak zelfs moeilijk te horen.
Analog Obsession Rare
Hoewel een fractie viezer, lijkt het spectrum van deze gratis Pultec oppervlakkig gezien op dat van Waves. Maar er is een groot verschil: de tweede harmonische (200 Hz) is afwezig! Rare klinkt dus eerder wat wranger en minder warm dan veel andere vintage plugins. Dat klinkt alarmerender dan het is, voor een meer edgy geluid op gitaar, drums of zang kan oneven vervorming soms net zijn wat je nodig hebt. Rare reageert overigens niet dynamisch op ingangsniveau: in het rechter plaatje is te zien dat de hoeveelheid vervorming precies gelijk opgaat met het ingangssignaal.
Apple Logic Pro Vintage Tube EQ
Zelfs op veilige ingangsniveaus (en met een 'Drive'-instelling op 0) produceert deze plugin relatief veel vervorming; het meeste van alle geteste Pultec-klonen. Vintage Tube EQ is bovendien erg gevoelig voor ingangsvolume: de hoeveelheid vervorming neemt exponentieel toe.
Universal Audio Manley Massive Passive
Geheel passend bij het eigenzinnige van deze 'verbeterde' Pultec (zoals de fabrikant zegt) produceert hij een heel ander spectrum dan andere vintage EQ's. Daarom heb ik ervoor gekozen iets anders te meten. In de plaatjes zie je hoe een laagboost van invloed is op het vervormingsspectrum. Staat de EQ flat en stuur je in op -10 dB (plaatje linksboven), dan klinkt de Manley relatief clean en warm, kijk maar naar het volumeverschil tussen de 'warme' 2e harmonische en de 'koude' 3e harmonische. Zodra je gaat boosten zet deze leeuw echter zijn manen op en loopt het spectrum vol met boventonen, waarbij de even harmonischen het bovendien steeds verder afleggen tegen de oneven harmonischen. Pas op met hoge levels bij de Massive Passive: bij +5 dB gaat het nog net 'goed', maar bij +6 dB loopt de vervorming ineens uit de hand.
Universal Audio Neve 1073
Onvoorspelbaarder wordt het met het vervormingsverloop bij de Universal Audio Neve 1073. Stuur je deze plugin harder in, dan wordt de vervorming minder! Wie dus het meeste kleuring uit deze EQ wil halen, moet zachter insturen in plaats van harder. In de plaatjes is te zien dat met name de 'warme' tweede harmonische zich terugtrekt zodra het signaalniveau oploopt richting 0 dB. Bij een ingangsniveau van +9 dB schiet de plugin in overload.
Waves VEQ-3
Deze kloon van de beroemde Neve 1073 voegt een bescheiden basishoeveelheid vervorming aan het signaal toe, naarmate je meer signaal instuurt loopt de vervorming evenredig op. Boven 0 dB verandert het spectrum niet dramatisch: hij is dus veilig te gebruiken op elk niveau. Opvallend detail: de frequentiekarakteristiek van deze plugin is het minst recht van alle geteste EQ's, ook al staan alle knoppen op nul. De VEQ-3 geeft standaard minder mid en meer hoog, oftewel een happy face.
”Een goede gainstaging is bij vintage-EQ een must"
Waves VEQ-4
De virtuele versie van de Neve 1084 EQ vervormt heel anders dan z'n oudere broer: tot 0 dB is de werking heel clean, daarboven reageert VEQ-4 agressief op hete ingangssignalen.
Apple Logic Pro Console EQ
Met de (standaard) 'Drive' instelling op 11 uur, zien we bij deze Neve-kloon een spectrum dat in de verte vergelijkbaar is met dat van de Waves VEQ-3. Dat wil zeggen, zolang je op bescheiden ingangsniveaus werkt (afbeelding links). Op 0 dB ontstaat er extreme vervorming (afbeelding rechts). Zolang 'Drive' op 0 staat genereert deze plugin overigens geen boventonen, heel anders dus dan Logic's 'Vintage Tube EQ'!
Soundtoys Sie-Q
Van alle geteste plugins behoort de Soundtoys Sie-Q (model van de Siemens W295b klasse-A EQ) tot de smerigste. De vervorming reageert daarnaast heel explosief, ook op lage ingangsniveaus. Toch, dat cijfertjes in muziekproductie niet het hele verhaal vertellen wordt ook hier weer bewezen, want naar mijn bescheiden mening is de Sie-Q juist een prachtig klinkende EQ; met name de mid-band. Wie veilig wil werken, biedt geen hardere signalen aan dan -4 dB.
Waves Kramer HLS
Waves' imitatie van de Helios EQ uit de jaren '60 is een van de minst vintage-klinkende EQ's uit de test. Dat hoeft helemaal geen nadeel te zijn: soms heeft een signaal al veel vintageplugins gezien of is van zichzelf al vervormd genoeg. De Helios van Waves kun je zonder problemen hard insturen, hij produceert daarbij nauwelijks extra vervorming. Bij +14 dB geeft hij er de brui aan.
Universal Audio Helios Type 69
Vergelijkbaar met concurrent Waves, produceert de Helios van Universal Audio een bescheiden hoeveelheid harmonischen. Pas wel op met signalen harder dan 0 dB: de vervorming wordt dan ineens gigantisch.
Universal Audio API 550A
Hoewel het bij een ingangssignaal van +11 dB mis gaat, kan deze API-kloon goed tegen hoge volumes. Opvallend detail: bij hardere insturing neemt de vervorming in het mid (200 - 1.000 Hz) toe, en in het hoog juist af. Wellicht is dit een verklaring voor de specifieke API-sound: het is alsof de EQ het boosten in het ene gebied wil helpen, door energie in een ander gebied weg te nemen.
Universal Audio API 560
Bij UAD's versie van deze beroemde API grafische 10-band EQ wordt bij een hardere insturing niet alleen de vervorming in het hoog minder, maar ook in het mid! Oftewel, ben je op zoek naar maximale API-mojo, dan moet je deze plugin dus juist zachter insturen. Net als de UAD 1073. Op +8 dB geeft de UAD 560 er de brui aan.
Waves API 550A & 550B
Pas als je de 'Analog'-knop aanzet, beginnen deze API's te vervormen. En net als bij de API's van Universal Audio, neemt de vervorming in het tophoog af bij een hardere insturing. Het +6 dB spectrum laat zien dat harde signalen geen probleem zijn.
Waves API 560
Tot 0 dB is het spectrum van de 560 hetzelfde als dat van de 550's, maar bij +1 dB ontstaat er ineens een immense vervorming!
Apple Logic Pro Graphic EQ
Overeenkomstig met bovenstaande 560's, zit er bij Apple's versie van API EQ ook een grens aan de maximale insturing (0 dB). Daarboven verandert het spectrum niet meer. Met een 'Drive'-instelling van 0 is het karakter flink cleaner dan dat van de Waves en UAD 560's.
Universal Audio SSL 4000E Channel Strip
Voor een relatief moderne vintage-EQ blijkt de UAD SSL nog best pittig te vervormen, het gaat daarbij met name om de 2e harmonische. Overigens maakt de 'Black' of 'Brown' stand niet uit voor de hoeveelheid vervorming. Bij +4 dB slaan de stoppen door bij deze plugin.
Waves SSL Channel
Kennelijk hebben UAD en Waves een andere opvatting over hoe een SSL kanaal klinkt: bij UAD is de tweede harmonische dominant, bij Waves is dat juist de derde! De hoeveelheid vervorming is bij SSL-Channel van Waves weliswaar vergelijkbaar met die van UAD, maar deze plugin blijkt dynamischer te reageren op ingangsniveau en er pas op een hoger niveau de brui aan te geven (+7 dB). Al is het natuurlijk maar de vraag of je met zulke enorme niveaus moet werken.
Waves SSL EQ
Deze SSL incarnatie verricht z'n werk zonder noemenswaardige kleuring.
Sweetspot en gainstaging
De grafiekjes maakt goed duidelijk waarom verschillende vintage-EQ's anders klinken. En hoe gevoelig ze voor volume zijn! Het is dus belangrijk dat je vintage-EQ op precies het goede level aanstuurt: dit noemen we de sweetspot. Het is het niveau waarop de plugin precies de juiste kleur produceert. Uiteraard ligt die sweetspot altijd ergens anders, het hangt er immers maar net vanaf naar welk geluid je op zoek bent.
”De meeste vintage-EQ's hebben geen knop voor ingangsvolume”
Aangezien vintage-EQ's vaak geen knop voor ingangsvolume hebben, moet je dus zorgen dat het signaal voor die tijd al op niveau is. De beste werkwijze is dan ook om in een voorgaande plugin het uitgangsvolume aan te passen. Dit noemen we gainstaging. Zát er nog geen plugin in het kanaal, zet dan een 'Utility', 'Trim' of 'Gain'-plugin boven de EQ. Meer over gainstaging hier.
Tot slot
Wie gewend is z'n mixbus af te toppen met nog een sprankje vintage-EQ doet er goed aan extra alert te zijn op vervorming. Als je niet oppast worden de grondtonen van bas en bassdrum, die zo belangrijk zijn voor het dragende laag, gekatapulteerd richting hoger gelegen gebieden, waardoor er een 'roggel' in het geluid komt. Overigens is door middel van de spectrumplaatjes nu ook beter te begrijpen waarom bepaalde combinaties van instrument en plugin soms niet goed lijken te werken en andere juist wel. Tenslotte is nu beter te voorspellen hoe een bepaald geluid zal reageren op een specifieke EQ-plugin: een clean geluid vaart wellicht beter bij een meer kleurende EQ, terwijl een 'hot'/gesatureerd signaal waarschijnlijk beter af is met een schonere EQ.
In 'Muziekproductie - Opnemen, Mixen en Masteren' lees je alles over gainstaging en hoe je vervorming in de mixer kunt voorkomen. Bestel het boek nu hier!
